Kategori arşivi: Genel

Ego, Korku ve Para: Yapay zeka fitili nasıl ateşlendi?

Ego, Korku ve Para: Yapay zeka Fitili nasıl ateşlendi “Yapay zekanın risklerinden en çok korkanlar, onu inşa edecek olanların kendileri olması gerektiğine karar verdiler. Daha sonra aralarında çıkan güvensizlik, iç içe geçmiş bir rekabeti alevlendirdi..”

Yazının orjinali için NY Times’ta yer alan bu yazıya bakınız. İlgili özet sengpt twitter hesabından alıntılanmıştır.

Bölüm 1

İki Milyarderin AI Kavgası Her şey Elon Musk’ın doğum günü partisiyle başladı, Elon Musk, 44 yaşını 2015’te eşinin düzenlediği üç günlük bir doğum günü partisiyle California’daki evinde kutladı. O zamanlar henüz ne Twitter’ı satın almış ne de Tesla ilk kârlı yılını görmüştü. Elon Musk, HBO’nun bilim kurgu dizisi “Westworld”de güzel ama tehlikeli bir robotu canlandıran aktris eşi Tallulah ile de henüz boşanmamıştı.

Partinin önemli davetlilerinden biri de, Google’ın kurucularından ve o dönem hâlâ Alphabet’in CEO’su olan Larry Page’di. Google’ın devrim yaratan “Unsupervised learning” yöntemi ile YouTube videolarında kedi tespit edebilmesinin üzerinden 3 yıl geçmişti.

Doğum günü partisinin ilk gününde Elon Musk ile Larry Page, havuz kenarında oturup yapay zeka üzerine konuşmaya başlarlar. Bu arada, bu iki milyarder 10 yıldan uzun bir süredir samimi arkadaşlardır. Hatta Elon Musk, pek çok kez Larry’nin evinde bilgisayar oyunları oynayıp uyuyakalmıştır; o derece samimidirler.

O geceki tartışmaları oldukça ateşli geçer. Yapay zekanın insanlığı yok mu edeceği yoksa gelişimine fayda mı sağlayacağı konusunda hararetle tartışırlar. Elon ile Larry arasındaki tartışma uzadıkça uzar. Hatta partideki diğer kişiler de yanlarına gelip dinlemeye başlar. Larry, insanların eninde sonunda yapay zeka ile “birleşeceğini” iddia eder ve “dijital ütopya” vizyonunu heyecanla anlatır. Larry’nin “birleşme” dediği şeyi OpenAI kurucusu Sam Altman bu partiden 2 yıl sonra “Merge” başlığıyla blogunda paylaşacaktı.

Larry “Günün birinde dünyadaki kaynaklar için yarışan çok sayıda akıllı varlık olacak. Bunlar arasında en iyi olan kazanacak,” der. Elon Musk ise, “Eğer böyle bir şey olursa, yandık demektir. Makineler insanları yok eder böyle bir durumda,” şeklinde karşılık verir ve karşılıklı atışmaya başlarlar. Larry Page bu noktada biraz sinirlenir ve dijital ütopya vizyonunun uygulanması gerektiğini söyler. Elon Musk’ı, insanları geleceğin dijital yaşam formlarına tercih eden bir “türcü” olarak adlandırır. Bir nevi “Sen Abdülhamid’i savundun” çıkışı yapar. Elon Musk, geçtiğimiz günlerde verdiği bir söyleşide bu hakaretin bardağı taşıran son damla olduğunu söyler. İkili arasındaki 10 yıldan fazla süren arkadaşlık o gece son bulur.

Her ne kadar partiye katılanlar o gece yaşananları sıradan bir tartışma olarak görseler de, aslında bu tartışma o partiden 8 yıl sonra, yani 2023’te halen devam etmekte ve yapay zeka ile ilgili tartışmaların en temelini oluşturmaktadır. Yapay zekanın dünyayı yok mu edeceği yoksa ileri mi götüreceği, dolayısıyla yapay zeka teknolojisinin kontrol edilip edilmemesi, politikacılardan gazetecilere kadar bugün herkesin gündeminde yer almakta. O gece yaşanan tartışma, dünyanın en zengin adamlarını adeta ikiye böldü: Elon Musk, Larry Page, Mark Zuckerberg, Satya Nadella, teknoloji yatırımcısı meşhur Peter Thiel ve OpenAI kurucularından Sam Altman. Hepsi, bir gün trilyonlarca dolar değerinde olabilecek bu işin bir parçası olmak ve onu şekillendirecek güç olabilmek için savaşmaya başladı. Burada aslında oldukça ciddi de bir oksimoron bulunuyor. Yapay zeka konusunda en çok endişe duyduklarını ifade edenler, onu yaratmaya ve getireceği zenginliklerin tadını çıkarmaya en kararlı olanlar. Bu hırslarını da şu şekilde meşrulaştırıyorlar: “Yapay zeka tehlikesinden dünyayı kurtaracak tek kişi biziz.” O partiden sonra Elon Musk ve Larry Page resmen küsüp konuşmayı keser.

O partiden birkaç hafta sonra, Elon Musk, o zamanlar bir teknoloji kuluçka merkezi işleten Sam Altman ve birkaç girişimci arkadaşıyla bir akşam yemeği yer. Bu akşam yemeği, OpenAI’nin doğuşuna yol açar. Musk’ın ve birkaç fon sağlayıcının yüz milyonlarca dolar aktardığı bu startup’ın kuruluşta tek amacı vardı: Dünyayı Larry Page’in vizyonundan korumak.

Sonrasında OpenAI, ChatGPT sayesinde teknoloji endüstrisini nerdeyse temelinden değiştirdi ve dünyayı yapay zekanın hem riskleri hem de potansiyeliyle tanıştırdı. Her ne kadar Sam Altman ve Elon Musk’ın ortaklıkları çoktan sonlanmış olsa da, OpenAI’nin şu anki değerinin 80 milyar dolardan fazla olduğu düşünülüyor. İkisi yollarını ayırdıktan beri de konuşmuyor. Sam Altman’a neden Elon ile ters düştüğü sorulduğunda verdiği cevap şu: anlaşmazlıklar, egolar ve güvensizlik.

Geçenlerde OpenAI’nin yönetim kurulunda benzer bir anlaşmazlık yaşandı. İsyan çıkaran yönetim kurulu üyeleri, Sam Altman’a insanlığa faydalı bir yapay zeka geliştirme noktasında artık güvenemeyeceklerini söylediler. Beş kaotik günün ardından çöküşe gideceği düşünülen OpenAI, büyük yatırımcılarının baskısı ve çalışanlarının istifa tehdidi karşısında tekrar toparlandı ve ayağa kalktı. OpenAI’deki bu drama, kamuoyuna yapay zekanın geleceğini belirleyecek olanlar arasındaki şiddetli çekişmelerin ilk ipuçlarını verdi. Ancak, OpenAI’nin neredeyse dağılma noktasına gelmeden yıllar önce, basına çok yansımayan ama Silikon Vadisi’nde tüm şiddetiyle devam eden yapay zeka ile ilgili bir savaş zaten mevcuttu. Şimdi bu savaşın detaylarına bakalım.

Bölüm 2

DeepMind’ın Doğuşu Elon Musk’ın 2015’teki doğum günü partisinden beş yıl önce ve YouTube’da kedi yüzü tespiti devriminden iki yıl önce, 34 yaşındaki sinir bilimci Demis Hassabis, Peter Thiel’in San Francisco’daki evinde düzenlenen bir kokteyle katıldı. Dr. Hassabis, “Bir yıldır bu toplantıya hazırlanıyordum,” diyor.

2010 yılında, Britanya’da yaşayan Dr. Hassabis ve iki meslektaşı, beynin yapabileceği her şeyi yapabilen bir makine olan “yapay genel zeka”yı ya da AGI’yi geliştirmek için finansman arıyorlardı. O zamanlar çok az kişi yapay zeka konusuna ilgi gösteriyordu. Yarım yüzyıllık araştırmaların ardından, yapay zeka alanı insan beynine uzaktan bile yaklaşabilecek bir şey sunmayı başaramamıştı.

Bu arada 2012’de Google’daki bilim insanlarının YouTube videolarında kedi yüzleri tespit etmesini sıkça vurgulamamın önemli bir sebebi var: “unsupervised learning”. Bu, ML tarihinde gerçekten bir dönüm noktasıdır. Unsupervised Learning, en basit haliyle, yapay zekaya nereye bakması gerektiğini söylemeden bir iş yaptırmak olarak düşünülebilir. Örneğin, supervised learning’de yapay zekaya “videolarda kedi yüzü ara. Kedi yüzü şöyle bir şeydir, küçük bir burnu, minnak gözleri vardır vs.” denilir. Aranacak şeyin detayları verilir ve yapay zeka ona verilen verilere göre arama yapar. Ancak unsupervised learning’de yapay zekaya sadece “videolarda kedi yüzü ara” denir. Kedinin nasıl bir şey olduğunu yapay zekanın bilmesi beklenir. Yani yapay zeka, kedi yüzleri aramaya başlamadan önce, kedinin nasıl bir şey olduğuna dair bir konsept görselini zihninde oluşturur ve sonra bu görselle uyumlu şeyleri tespit etmeye çalışır. Google’ın 2012’de gerçekleştirdiği bu devrim niteliğindeki çalışma, daha sonra OpenAI tarafından GPT modellerinde kullanılacaktı.

Peter Thiel’den AI ile ilgili çalışmaları için fon talebinde bulunmaya gelen bu üç kişinin bağlantılı olduğu ya da etkilendikleri bir isim vardır: Eliezer Yudkowsky. Eliezer, Amerikalı yapay zeka araştırmacısı ve karar teorisi yazarıdır. En çok “arkadaş canlısı yapay zeka” terimi ile bilinir. İleride AI’in insanlara karşı başkaldırmasını önlemek için baştan tedbir alınması gerektiğini savunur. Hatta 2023’te Times’ta yazdığı bir yazıda yapay zekanın risklerini, sınırlandırılmasını hatta tamamen durdurulmasını ve kötü niyetli AI şirketlerinin veri merkezlerinin uçaklarla bombalanması gerektiğini ifade eden ilginç bir yazı yazmıştır. Eliezer, İngiltere’den gelen Dr. Hassabis ve iki arkadaşını Thiel ile tanıştıran kişidir. Dr. Hassabis, Thiel’e AI ile ilgili yapmak istediklerini anlatır ve Thiel 2.5 milyon dolar yatırım yapmaya karar verir. Thiel, bu firmanın ilk büyük yatırımcısıdır. Ve böylece DeepMind doğar. DeepMind’ın üç kurucusundan biri de Mustafa Süleyman’dır. Bu arada Mustafa Süleyman, her ne kadar Türk ismi gibi dursa da, kendisi baba tarafından Suriyeli, anne tarafından İngiliz bir AI girişimcisidir. DeepMind’tan sonra Inflection AI’yi kurmuştur.

Bu ek bilgiden sonra devam edelim. Dr. Hassabis’in Thiel ile tanışması, onu Elon Musk’ın radarına da sokmuştur. Thiel’den yatırım aldıktan iki yıl sonra bir konferansta Elon Musk ile tanışır ve sonrasında birlikte yemek yerler, hatta Musk onu SpaceX’e şirket turuna davet eder ve roketleri gösterir. Musk, planının aşırı nüfustan ve Dünya’daki diğer tehlikelerden kaçmak için Mars’ı kolonileştirmek olduğunu söyler. Dr. Hassabis, süper akıllı makinelerin Mars’a giden insanlığı takip edip yok etmediği sürece planın işe yarayacağını söyler. Yani Elon’u korkutur. “İyi güzel Mars’a gideceksin ama AI’nin oraya gelip sizi orada yok etmeyeceğinin garantisi yok,” der. Musk’ın AI’den endişe duymaya başladığı ilk anın bu konuşma olduğu söylenir. Bu tehlikeyi o güne kadar hiç düşünmemiştir. Musk, AI teknolojisine ve onun gelişimine daha yakın olabilmek için o da DeepMind’a yatırım yapmaya karar verir.

Aldığı yatırımlarla nakit sıkıntısını ortadan kaldıran DeepMind, nöral ağlar alanında uzmanlaşmış araştırmacıları işe almaya başlar. Kısaca özetlemek gerekirse, nöral ağ esasen, büyük miktarda dijital verideki kalıpları tanımlamak için günler, haftalar ve hatta aylar harcayan dev bir matematik sistemidir. İlk olarak 1950’lerde geliştirilen bu sistemler, verilen görevleri kendi başlarına halletmeyi öğrenebiliyorlardı. Örneğin, yüzlerce zarfın üzerine karalanmış isim ve adresleri analiz ettikten sonra el yazısıyla yazılmış metinleri okuyabiliyorlardı. DeepMind konsepti daha da ileriye götürdü. Space Invaders, Pong ve Breakout gibi klasik Atari oyunlarını oynamayı öğrenebilecek bir sistem geliştirdiler. Bu, Silikon Vadisi’nin en önemli aktörlerinden biri olan Google’ın ve özellikle de Larry Page’in dikkatini çekti.

Bölüm 3

Açık Arttırmayla Satılan Nöral Ağ 2012 sonbaharında, Toronto Üniversitesi’nden 64 yaşındaki Profesör Geoffrey Hinton ve iki yüksek lisans öğrencisi, dünyaya yapay zekanın ne olduğunu ve neler yapabileceğini gösteren bir araştırma makalesi yayınladılar. Çiçek, köpek ve araba gibi yaygın nesneleri tanımak için bir nöral ağ eğittiler. Bilim insanları, Dr. Hinton ve öğrencileri tarafından geliştirilen bu teknolojinin doğruluğu karşısında hayrete düştü. Dr. Hinton ve ekibinden çok etkilenen ve onları bünyesine katmak isteyen bir firma vardı: Çin’in dev arama motoru Baidu. Söylentilere göre Baidu, Dr. Hinton ve öğrencilerine kendileriyle çalışmaları için 12 milyon dolar teklif etmişti. Dr. Hinton, Baidu’nun teklifini geri çevirdi ama önerilen miktar dikkatini çekmişti.

Hinton Cambridge’de eğitim almıştı. Microsoft ve Google’da zaman zaman görev almasına rağmen kariyerinin büyük bir bölümünü akademide geçirmişti ve özellikle para odaklı biri değildi. Ancak nörodiverjan rahatsızlığı olan bir çocuğu vardı ve para, onun için finansal güvence anlamına geliyordu. Dr. Hinton daha sonra verdiği bir röportajda, “Ne kadar değerli olduğumuzu bilmiyorduk,” demişti. AI ile ilgili bir teknoloji geliştirmişlerdi ama “ederini” bilmiyorlardı. Avukatlarına ve uzmanlara danıştıktan sonra, bu teknolojiyi her yıl düzenlenen bir yapay zeka konferansında açık arttırma usulüyle satmaya karar verir. Tabii ki, bu açık arttırma özellikle Google, Microsoft ve Baidu’nun ilgisini çeker.

Google, Microsoft, Baidu ve diğer büyük şirketler, nöral ağların sadece görmekle kalmayıp aynı zamanda duyabilen, yazabilen, konuşabilen ve en sonunda düşünebilen makinelere giden bir yol olduğuna inanmaya başlamışlardı. Larry Page, Dr Hinton ve ekibini Google’ın yapay zeka birimi olan Google Brain’e katmak için üst yönetimden birini görevlendirir ve adeta açık çek verir: “Ne olursa olsun bu ekibi Google’a getirin.” Google yöneticileri açık artırmanın olduğu otele gelirler, Dr. Hinton ve ekibini yemeğe çıkarır ve teknolojilerini satın alacaklarını belirtirler.

Müzayede başlar ve rakam arttıkça geriye sadece üç firma kalır: Google, Baidu ve Microsoft. Bir noktadan sonra Microsoft çekilir. Baidu ile Google arasında gidip gelmeye başlar. 37 milyon dolar, 38 milyon dolar… Rakam 44 milyon dolara ulaştığında Dr. Hinton, açık artırmayı durdurur ve Google ile çalışmak istediğini belirterek teknolojiyi Google’a satar.

Öte yandan, DeepMind’ın kurucuları, Google ve Microsoft gibi büyük teknoloji firmalarının AI yarışına girmesiyle onlarla rekabet edemeyeceğini anlar ve tek seçenek olarak şirketi satmaya karar verirler. 2012’nin sonlarına doğru, Google ve Facebook DeepMind’ı satın almak için görüşmelere başlar. Dr. Hassabis ve kurucu ortaklarının iki şartı vardır: Hiçbir DeepMind teknolojisi askeri amaçlar için kullanılmayacak ve geliştirdikleri teknoloji, teknoloji ve etik uzmanlarından oluşan bağımsız bir kurul tarafından denetlenecek. Google 650 milyon dolar teklif eder. Facebook daha yüksek bir rakam teklif etmesine rağmen, kurucuların bu iki şartında anlaşamadıkları için DeepMind, Facebook’a satılmaz. Böylece DeepMind, 2014’te Google’a satılır.

Bu arada Mark Zuckerberg de diğer teknoloji liderleri gibi kendi AI laboratuvarını kurmak istiyordu. Bu amaçla, AI alanında önemli çalışmalar yapmış ve aynı zamanda Dr. Hinton’un öğrencilerinden biri olan Fransız AI araştırmacısı Yann LeCun’u işe alır ve Meta’nın AI laboratuvarının başına geçirir. Ayrıca, piyasadaki en yetenekli AI araştırmacılarını işe alması için LeCun’a açık çek verir.

Bölüm 4

Bölüm 4: Etik Kurulun İlk ve Son Toplantısı Google’ın DeepMind’ı satın almasından memnun olmayan bir kişi vardı: Elon Musk. Kendisi bu şirkete yatırım yapmıştı ve amacı AI ile ilgili gelişmelerin başında olmaktı. Ancak Google’ın DeepMind’ı almasıyla Musk resmen oyun dışı kalmıştı. Her ne kadar finansal olarak yatırımından para kazanmış olsa da yine de mutsuzdu. DeepMind’ın başında artık Larry Page, Sergey Brin ve Eric Schmidt vardı.

DeepMind’ın ilk etik toplantısı 14 Ağustos 2015’te yapıldığında, toplantıda Google yöneticileri, Elon Musk ve DeepMind yöneticileri vardı. Mustafa Süleyman yaptığı sunumda, geliştirdikleri teknolojinin milyonlarca insanı işsiz bırakabileceğini söyledi. Bunun sonucunda kamuoyunun sorumlu olarak Google’ı görebileceğini ve Google’ın işsiz kalanları kompanse etme zorunluluğunun doğabileceğini belirtti. Elon Musk bu fikre katıldığını ifade etti. Google yöneticileri ise aynı fikirde değildi; AI’nin işsiz bırakacağından çok daha fazla yeni iş alanı açacağını söylediler.

Sekiz ay sonra DeepMind, yapay zeka topluluğunu ve dünyayı şaşkına çeviren bir atılım gerçekleştirdi. AlphaGo adlı bir DeepMind uygulaması, Go oyununda dünyanın en iyi oyuncularından birini yendi. İnternet üzerinden yayınlanan oyun dünya çapında 200 milyon kişi tarafından izlendi. Çoğu AI araştırmacısı, bunu yapacak teknoloji için en az 10 yıla ihtiyaç olduğunu düşünüyordu, ama gerçek bu değildi.

DeepMind kurucuları, Google’ın DeepMind teknolojisiyle yapabileceklerinden endişe duymaya başlamışlardı. Hatta 2017’de Google’dan ayrılmayı bile düşündüler. Ancak Google, hem maaşlarını hem de hisse senedi bonuslarını artırarak ayrılma fikrini ortadan kaldırdı. Etik kurul bir daha hiç toplanmadı.

Bölüm 5

OpenAI Draması Elon Musk, Larry Page’in AI ile ilgili fikirlerinin çok yanlış olduğunu düşünüyordu. Kendi AI laboratuvarını kurması gerektiğine karar verdi. Böylece 2015’in sonlarına doğru Sam Altman ile birlikte OpenAI’yi kurdu. Kankası Thiel’i de davet ederek bu laboratuvara para akıtmaya başladılar. Anlaşmaya göre, Elon Musk, Thiel ve diğer yatırımcılar laboratuvara 1 milyar dolar vereceklerdi. Sam Altman ise işin yönetimini üstlenecekti.

İlk işleri, o zamanlar Google’da çalışan Ilya Sutskever’i işe almak oldu. Ilya, Dr. Hinton’un öğrencilerindendi. Elon Musk, resmen Google’ın açık artırmada satın aldığı bir araştırmacıyı ellerinden almıştı.

Başlangıçta Elon Musk, OpenAI’yi Google ve diğer şirketleri yönlendiren ekonomik teşviklerden bağımsız, kar amacı gütmeyen bir kuruluş olarak işletmek istiyordu. Ancak Google, Go oyununda elde ettiği başarıyla teknoloji camiasını büyülediğinde, Musk OpenAI’nin nasıl yönetilmesi gerektiği konusunda fikrini değiştirmeye başlamıştı. OpenAI’nin tüm dünyanın ilgisini çekecek ve Google ile aradaki farkı kapatacak bir şey icat etmesini çok istiyordu, ancak bu işi kar amacı gütmeyen bir kuruluş olarak yapmak zor görünüyordu.

İddialara göre Elon Musk, 2017’nin sonlarında OpenAI’nin kontrolünü Altman ve diğer kuruculardan alıp Tesla ile birleştirerek ticari bir yapıya dönüştürmeyi planladı. Altman ve ekibi bu planı kabul etmeyince, Musk istifa etti ve Tesla bünyesinde kendi yapay zekasına odaklanacağını söyledi. Hatta şöyle bir anekdot anlatılır: söylenene göre Elon Musk, OpenAI’den ayrılacağını duyurmak için tüm çalışanları toplar. OpenAI’nin daha hızlı hareket etmesi gerektiğini söyler. Bir çalışanın kendisinin “pervasızca” hareket ettiğini söylemesi üzerine, Musk ona “ahmak” diyerek toplantıyı terk eder. Böylece Elon Musk için OpenAI serüveni sona ermiş oldu.

Bölüm 6

Anthropic’in Doğuşu Elon Musk’ın ayrılmasının ardından OpenAI yeni finansmana ihtiyaç duymaya başladı. Sam Altman, Microsoft’un kapısını çalar. Satya Nadella ile yapılan görüşmeler sonucunda 2019’da bir anlaşma imzalanır. Bu durum, kar amacı gütmeyen bir kuruluş altında kar amacı güden bir şirketin kurulmasına yol açar. Artık 1 milyar dolarlık yeni sermayeleri ve Microsoft’un bulut sistemi Azure’a sınırsız erişimleri vardır.

Ancak OpenAI’deki herkes bu anlaşmadan memnun değildi. Bunlardan biri de Dario Amodei idi. Dario Amodei, OpenAI’nin kuruluşundan bu yana önemli bir isimdi ve GPT-3’ün mimarlarındandı. OpenAI, Google ve diğer şirketlerdeki Dario gibi bazı araştırmacılar, bu hızla gelişen teknolojinin AGI’ye giden bir yol olabileceğine inanıyor ve endişe ediyorlardı.

Dr. Amodei, Microsoft ile yapılan anlaşmadan memnun değildi. Kendisi ve OpenAI çalışanlarından oluşan beş kişilik bir grup, Sam Altman’ı görevden almak için yönetim kuruluna başvurdu. Başarısız olduktan sonra istifa ettiler. DeepMind’ın kurucuları gibi, onlar da yeni kurumsal yöneticilerin ticari çıkarları güvenlikten üstün tutacağından endişeleniyorlardı. 2021’de, 15 mühendis ve bilim insanından oluşan bir grup Anthropic adında yeni bir laboratuvar kurdu. Planları, yapay zeka üzerine çalışmalar yapmaktı. OpenAI’den farklı olarak, bu işin çok sıkı kontrollerle yapılması gerektiğini düşünüyorlardı. Anthropic, iki yıl sonra Amazon’dan 4 milyar dolarlık ve Google’dan 2 milyar dolarlık yatırım aldı.

Bölüm 7

Bill Gates’in Malikanesinde Yaşananlar OpenAI’nin Microsoft’tan 2 milyar dolar daha yatırım almasının ardından Sam Altman ve diğer üst düzey yönetici Greg Brockman, Bill Gates’i Seattle’ın dışındaki geniş malikanesinde ziyaret etti. Microsoft’un kurucusu artık şirketle günlük olarak ilgilenmiyordu, ancak önemli konularda yöneticilerle düzenli iletişim halindeydi. Akşam yemeğinde Bill Gates, büyük dil modellerinin işe yarayacağı konusunda şüphelerinin olduğunu söyledi. Eleştirel düşünmeyi gerektiren bir görevi (örneğin bir biyoloji testi gibi) başarıncaya kadar LLM’lere şüpheci yaklaşacağını belirtti.

Beş ay sonra, 24 Ağustos 2022’de Altman ve Brockman, Bill Gates’in malikanesine geri döndüler. Yanlarında OpenAI araştırmacısı Chelsea Voss ve Satya Nadella ile diğer Microsoft yöneticileri de vardı. OpenAI ekibi, Bill Gates’in oturma odasının dışında bulunan dev bir dijital ekrandan odada bulunanlara GPT-4’ü tanıttılar. Bu GPT-4’ün herkese açık bir şekilde yayınlanmasından 6 ay önceydi. Brockman, GPT-4’e çoktan seçmeli ileri seviye bir biyoloji testi verdi. Voss’un görevi GPT-4’ün verdiği cevapları değerlendirmekti. İlk soru moleküllerle ilgiliydi ve GPT-4 doğru cevap verdi ve nedenini açıkladı. Toplamda 60 soru soruldu ve GPT-4 yalnızca bir soruyu yanlış bildi. Geri kalan 59 soruya verdiği cevap doğruydu. Bill Gates, şaşkınlık içinde sandalyesinden doğruldu. 1980 yılında modern kişisel bilgisayarın temelini oluşturan grafik kullanıcı arayüzünü ilk gördüğünde benzer bir tepki vermişti. GPT’nin devrim niteliğinde olduğunu düşünüyordu.

Ekim ayına gelindiğinde Microsoft, bu yeni teknolojiyi Bing arama motoru dahil diğer çevrimiçi hizmetlerine entegre etmeye başlamıştı. İki ay sonra OpenAI, şu an haftada 100 milyon kişi tarafından kullanılan ChatGPT sohbet robotunu piyasaya sürdü. OpenAI, Anthropic’i, Google’ı ve Larry Page’i geride bırakmıştı. Zira ChatGPT’nin yayınlanmasından üç ay sonra Google hisseleri yüzde 11 düşmüştü. Elon Musk artık bu piyasada yoktu. Ancak bu, sadece bir başlangıçtı.

Chat GPT’yi etkin kullanım önerileri

Chat GPT3 şu işe yarıyor, şunları yapabilirsiniz demek istemiyorum. Zira bununla ilgili çok fazla içerik var. Ancak Chat GPT’yi bazı kuralllara dikkat ederek çok daha etkin kullanabilirsiniz. Biraz bu noktalardan bahsetmek istiyorum.

Chat GPT’ye soru sorarken olabildiğince detay verin ve onu eğitin. Ayrıca isteğinizle ilgili olabildiğince sipesifik olun.

Ben : https://www.n11.com/urun/silindir-mum-siyah-renk-pudra-kokulu-23135319?magaza=royalmum adresindeki ürün ile ilgili bana açıklama yazısı yazabilir misin

ChatGPT: Evet, buradaki ürün hakkında size açıklama yazabilirim.

Bu ürün, siyah renginde ve pudra kokulu bir silindir mumdur. Ürün, royalmum magazası tarafından satılmaktadır ve n11.com adresinde 23135319 numaralı ürün olarak listelenmiştir. Ürün hakkında daha fazla bilgi için satıcının web sitesini ziyaret edebilirsiniz.

İstediğim cevabı alamadım. Sorumu bu sefer daha fazla bilgi vererek (eğiterek) ve de özelleştirerek (satın almaya yönlendirme ve faydaları anlatan) yeniden soruyorum.

Ben : Web sitemde, siyah renginde ve pudra kokulu bir silindir mum satmak istiyorum. Bu ürüne ait okuyan kişiyi satın almaya yönlendirecek, ürüne ait faydaları anlatan geniş bir açıklama yazısı yazabilir misin?

ChatGPT: Evet, size siyah renginde ve pudra kokulu silindir mum hakkında detaylı bir açıklama yazısı yazabilirim.

Bu ürün, güzel ve rahatlatıcı bir ortam yaratmak isteyenler için mükemmel bir seçimdir. Siyah renk, sofistike ve elegant bir hava yaratırken, pudra kokusu da rahatlatıcı bir atmosfer sağlar. Silindir mum şekli, her yere uygun bir şekildedir ve sürekli yanması, ortamın enerjisini pozitif yönde değiştirir.

Ayrıca, mumların yanması, stres ve endişeyi azaltan ve rahatlatan bir etkiye sahiptir. Bu ürün, evde rahat bir ortam yaratmak isteyenler, zihinsel ve bedensel rahatlama arayanlar veya sadece güzel bir atmosfer oluşturmak isteyenler için uygundur.

Satın alma yapmak isteyen kişiler, bu ürünün kalitesinden ve güzelliğinden memnun kalacaklar ve evlerinde rahatlatıcı ve estetik bir ortam yaratabileceklerdir. İsterseniz, bu ürüne özel bir indirim de sunabilirsiniz.

Şimdi biraz daha detay istiyorum (kullanım alanlarını anlatan, dostane üslupla yazılmış):

Ben : Web sitemde, siyah renginde ve pudra kokulu bir silindir mum satmak istiyorum. Bu ürüne ait okuyan kişiyi satın almaya yönlendirecek, ürüne ait faydaları ve kullanım alanlarını anlatan, dostane üslupla yazılmış geniş bir açıklama yazısı yazabilir misin?

ChatGPT:

Evet, size siyah renginde ve pudra kokulu silindir mum hakkında dostane bir açıklama yazısı yazabilirim.

Bu silindir mum, evinize veya iş yerinize şıklık ve rahatlık katacaktır. Siyah rengi, sofistike bir hava yaratırken, pudra kokusu da rahatlatıcı bir etkiye sahiptir.

Bu mum, stresli bir günün ardından evinizde rahatlamak isteyenler için mükemmel bir seçimdir. Ayrıca, evinizde davetlerinizi veya romantik gecelerinizi daha unutulmaz hale getirmek için de kullanabilirsiniz. Pudra kokusu, zihinsel ve bedensel olarak rahatlama sağlar ve sizi rahatlatıcı bir ortamda hissettirir.

Bu silindir mum aynı zamanda meditasyon ve yoga pratikleriniz için de kullanabilirsiniz. Yanması, zihninizi ve bedeninizi rahatlatacak ve meditasyon veya yoga pratiklerinizi daha keyifli hale getirecektir.

Bu silindir mum, evinizin dekorasyonunu tamamlayan ve rahatlatıcı bir ortam yaratan bir üründür. Satın alma yapmak isteyen kişiler, bu ürünün kalitesinden ve güzelliğinden memnun kalacaklar ve evlerinde rahatlatıcı ve estetik bir ortam yaratabileceklerdir. Unutmayın, bu ürün sadece sizin için değil, sevdikleriniz için de mükemmel bir hediye seçeneğidir.

Sonuç çok daha iyi…

Bir avukat değilim ama… “United Breaks Guitars hikayesi”

United Airlines, 2017 yılında gerçekleşen bir olayda, bir gitarın yolcu tarafından yanlışlıkla ekonomi sınıfında yerleştirildiği ve bunun sonucunda gitarın zarar gördüğü krizle ilgiliydi.

O zamanlar, bir müzisyen olan Dave Carroll, United Airlines’ın kendi gitarlı eşyasının hasar görmesine sebep olduğunu iddia etti. Önce havayolundan zararının tazminini istedi. Fakat havayolunun nezaketsiz ve ilgisiz tavrıyla karşılaştı.

6 aylık çabasının karşılıksız kaldığını gören Dave, karşılaştığı bu haksızlığı espirili bir şekilde sosyal medyadan duyurmaya çalıştı.

Dave belki bir avukat değilim ama, bir müzisyenim dedi ve olayın ardından bir şarkı yazdı. Şarkıya “United Breaks Guitars” adını verdi. Şarkı, YouTube’da yayınlandığında büyük bir popülerlik kazandı ve bu amatör Youtube videosunu 3 gün içinde 500.000 kişi izledi ve video 2 ay içinde ise 22 milyon kişiye ulaştı. Videonun bu başarısı sadece Youtube’da değil haber sitelerinde de yer bulmasına neden oldu. 2009 yılında TIME dergisinin yılın en çok izlenen viral videoları listesine girmeyi de başardı

United Breaks Guitars videosu 2023 yılı itibari ile 23 milyon izlenmiş durumda…

United Airlines umursamaz tavrına karşılık Taylor Guitars, Dave’e yeni bir gitar ve mevcut gitarını tamir etme teklifinde bulundu:

Videonun bu şekilde viral olarak yayılması, United Airlines’ın müşteri hizmetleri hakkında olumsuz bir görüntü oluşmasına neden olarak, United Airlines’ın satışlarını azalttı. UK Daily Mail’in haberine göre United Airlines’ın sadece bu video sebebi ile uğradığı zarar 180 Milyon USD oldu.

Hatta sadece United Airlines`ın değil, A.B.D içinde uçuşları olan bütün havayolu şirketlerini etkiledi. Kargo uçuşları %13, yolcu trafiği %7 azaldı ve havayolları şirketlerinin kapasitelerini %6’ya düşürmek zorunda kaldılar. Bunların sonucunda ise 6,4 milyar $ kayıp yaşandı.

Bu olay sonucunda, United Airlines’ın müşteri hizmetleri hakkında düzenlenen yasal davalar açıldı ve United Airlines, Dave Carroll’a tazminat ödemek zorunda kaldı.

Peki bu krizi United Airlines nasıl yönet(emedi)ti ?

Olayın ilk evresinde müşteri hizmetlerinden başlayan yanlışlar silsilesi, United Airlines’ın müşterisini küçümseyen tavrı söz konusu.

Akabinde krize geç müdahale ettiler ve burada bir yığın hataya düştüler. Önce Dave’i arayıp zararın tazmini için, 1200 USD lik bir çek vermeyi teklif ettiler. Dave bu teklifi red etti ve bu reddi de internetten yayınladı. Kafası karışan United Airlines, durumu düzeltebilmek adına “Thelonious Monk Institute of Jazz“‘ vakfına bağışta bulundu. Ancak bu sosyal medyada alay konusu oldu.

Peki ne yapmalıydı?

Sosyal medyada markalar öncelikle mevcut paradigmalarını yıkıp, tüketicilere farklı bir kimlikle davranmalı. Zira buradaki dinamikler gerçek dünya ile ciddi farklara sahip. Markaların bu krizlerle karşılaşmaması için şu konulara dikkat etmeleri gerekiyor;

  1. Hiç bir sosyal medya geri dönüşünü küçümsemeyin ve çok hızlı aksiyonda bulunun.
  2. Haklı olmasınız veya olmamanız önemli değil. Herkes kendine göre haklı, çözüme odaklanın.
  3. Bir müşterinin eleştiri ve memnun olmama hakkı olduğunu asla unutmayın. Konuyu olduğundan daha fazla önemseyip, kişiselleştirmeyin.
  4. Olumlu tavrınız, krizi fırsata çevirecektir. Üstelik bunu herkes görecek. Siz krizi fırsata çevimezseniz başkaları çevirir. (Taylor Guitars ın krizi fırsata çevirme hamlesini unutmayın)
  5. Çözmediğiniz krizin büyüyeceğini, ve yazılan olumsuz yorumların sonsuza kadar kalacağını unutmayın.

Sosyal medyada kriz yönetimi ile ilgili 2016 yılında hazırladığım sunumda bir çok marka ile ilgili örnek olaylar var. Bu PDF sunumu bu linkten indirebilirsiniz.

Covid Aşıları; Acaba kandırıldık mı?

Covid19 pandemisinde hepimiz daha önce yaşamadığımız tecrübeleri yaşadık. Olmaz dediğimiz şeylerin olduğunu gördük. Bu hengamede bir çok tartışma ve fikir ayrılıklarına da şahit olduk. Bunlardan biri de “aşı olanlar” ve “aşı olmayanlar” arasında cereyan etti.

Açık konuşayım ben bu tartışmada “aşı olanlar” tarafında yer aldım. Başlıca dayanağım şu idi. Aşılar henüz yeterice test edilmemiş olsa da, m-RNA teknolojisi yeterince bilinmiyor olsa da, varmış olduğumuz nokta, insanlığın gelmiş olduğu en son nokta ve ben de bu çabanın iyi niyetli bir çaba olduğuna inanıyorum. Yine aşının vereceği muhtemel zararlara karşı, Covid hastalığının vereceği olası zaralar da var. Ben aşının vereceği muhtemel zaralar tarafını seçmiştim.

Uzunca bir süre de bu savımın doğruluğundan emindim. Bir kavramla tanışıncaya kadar: “Relative Risk Reduction (RRR)” (*)

(*) Relative risk reduction – Göreceli risk azaltma (RRR), tedavinin, tedavi almayan kontrol grubuna göre kötü sonuç riskini ne kadar azalttığını söyler.

Önce bu kavramla nasıl tanıştığımla başlayayım. Her şey Covid19 aşılarının etkinliği ile ilgili bilgi edinme çabamla başladı. Biontech aşısının etkinliğine dair araştırma yaptığımda şu bilgiye rastladım:

“… Lancet’te yayınlanan 2021 tarihli bir araştırmaya göre, aşının tek bir dozdan sonra %85’e kadar yüksek bir etkinlik oranına sahip olduğu belirtilmektedir. İngiltere Halk Sağlığı (PHE), daha önce New England Tıp Dergisi’nde Biontech aşısının etkinliği üzerine yayınlanmış bir çalışmayı yeniden analiz etmiştir. Bu analize göre, birinci dozdan sonra 15 ila 21. günler için ve 21. günde ikinci dozdan önce yüzde 89 etkinlik oranına sahip olduğunu belirlemiştir. İkinci dozu almanın sonunda Biontech aşısı koruyuculuğu yüzde 95.3 olarak açıklanmıştır.”

Bu yazıyı okuyanın aklına ne gelir? Biontech aşısı %85 ila %95 arasında fayda sağlıyor. Yani o kadarki neredeyse %100 e yakın etkin !

Maalesef burada bir anlam kayması var. Gerçeği “Relative Risk Reduction (RRR)” kavramının gerçekten ne anlama geldiğini öğrendiğimde anladım.

Yukarıda tanımını verdiğim bu kavram kısaca 2 farklı örneklemde, elde edilen oranların kıyaslamasını ifade ediyor ki zaten formülde de bunu rahatlıkla anlayabiliyoruz.

İlaç şirketleri, kendi ilaçlarına ait etkinliği ifade ederken işte bu RRR değerini veriyorlar. Bu sektörde genel geçer bir kural olsa da, bizim gibi sektöre dinamiklerine uzak kişilerde elbette bunu farklı algılıyor.

Korona örneğinden ilerleyerek, X marka Korona Virüs Aşısı için, RRR değerinin hesaplanmasına ait bir örnek verelim: elimizde 1000 er kişilik, 2 hasta grubu olsun ve bu 2 gruba aşağıdaki deney yapılmış olsun.

1.Grup 1000 kişi hiç X Aşısı kullanmadı. Bu grupta 20 kişi hasta oldu.

2.Grup 1000 kişi 1 doz X Aşısı kullandı. Bu grupta 10 kişi hasta oldu.

Bu durumda X aşısının sadece 10 kişinin hastalanmasını engelledi.

Yani gerçek risk azalması : 10/1000= 0,01 (%1) dir.

RRR değeri ise, kontrol grubu ile kıyası yani:

RRR = 0,02-0,01/0,02= 1/2 dir.

Yani bu aşı ile size korona bulaşma olasılığı yarı yarıya azalıyor. Yada aşının etkinliği %50 oluyor. Halbuki az evvel gerçek risk azalmasını sadece %1 olarak bulmuştuk.

Sözün özü, hastalığın alevli zamanlarında aşıların etkinliği ile ilgili etrafta dolaşan rakamlar, RRR değerleri ve bunun üzerinden hepimizin umutlanmasından mı ibaretti? Eğer sadece %2-3 olasılıkla hastalanma riskinizi azaltıyoruz deselerdi, bu aşıyı olmak yerine hastalığın getirdiği olumsuz yan etkileri mi tercih ederdik?

Ve buradan hareketle, acaba kandırıldık mı?

Beğendiğim TED Konuşmaları

Simon Sinek: Mükemmel liderler bir harekete nasıl ilham verirler

Simon Sinek’in altın çember ve sorusu “Niçin” ile başlayan basit fakat güçlü bir ilham verici liderlik modeli var. Onun verdiği örnekler ‘Apple’, ‘Martin Luther King’, ve ‘Wright’ Kardeşleri kapsamakta — ve karşıt olarak da zor günler geçiriyor gibi gözüken Tivo. (yakın geçmişte kazandığı mahkeme ile borsa değerlerini üçe katladı.)

Bu ülke sadece karbon nötr değil — o, eksi karbon

Himalayaların derinliklerinde, Çin ve Hindistan sınırında yer alan Butan Krallığı tüm zamanlarda karbon nötr kalma sözü verdi. Bu aydınlatıcı konuşmada Butan’ın başbakanı Tshering Tobgay, ekonomik gelişmişliğin önüne mutluluğu koymak olan ülkesinin hedefini paylaşıyor ve çevre koruması için dünya standartlarını belirliyor.

Ali Denizci: “Deliler ve Veliler”

Din, dil, ırk, cinsiyet ayrımı yapmadan, yolda kalanların yola devam etmesini sağlıyoruz. Daha güzel bir dünyayı kurmanın, paylaşmaktan geçtiğini biliyoruz.

Web tasarım firmalarından demo istemek : Gerçekten masum bir istek mi?

Bazı şirketlerin son zamanlarda şunu dediklerini duyar oldum: 

  • İçeriğini bilmediğimiz bir işe nasıl para verelim? Siz önce tasarımın demosunu yapın biz beğenir isek, sözleşme yapalım…
  • Çok güzel işler yapmışsınız, ama aynı kalitede bir işi bize yapacağınızı nereden bileceğim?
  • Biz çok kapsamlı bir şey istemiyoruz ki, arkadaşlar 1-2 gün hızlıca birşey yapsınlar yeterli…
  • Sitemizi incelemenizi ve bize fikir vermenizi istiyoruz, sizden bir tasarım çalışması istemiyoruz.

Başlangıçta çok haklı ve masum gibi görünen bu istek, kendi içinde çelişkileri barındırdığı gibi, tasarım firmasının haklarını ihlal eden bir “emek hırsızlığı” dır. (Bu emek hırsızlığı ifadesi, bizzat INTERACT’ın -İnteraktif Ajansklar Derneği- tüzüğünde geçen bir ifade)

Peki bu yaklaşıma neden emek hırsızlığı denmiş? Gelin size anlatayım :

1. Tasarım hizmetinin tasarım demosu olmaz!

Bir fuar standı yapacaksanız, çizim halinde bir örneğini istemek mantıklı olabilir. Zira o çizim ilgili iş işin maliyetinin ve iş yükünün belkide %10’u bile değil. Ancak hadi sen bana fuar standını hele bir yap biz beğenirsek alalım demezsiniz değil mi?  Tasarım hizmetin zaten kendisi olduğuna göre, bizatihi hizmetin kendisini demo olarak istemek işte bu kadar mantıksız! Kimilerinin “web tasarım” işinin frontend ve backend kodlama tarafları da var dediğini duyar gibiyim. Ancak değerlendirme kriteri (bir görelim ona göre karar verelim denilen kısım) tasarım olduğuna göre, İşin tamamını görüp, tamamını satın alınacak olarak değerlendirebiliriz.

2. Yapılacak iş sadece size özel yapılıyor…

Şunu unutmayın; yapılacak iş size özel yapılıyor ve sadece sizin için kullanılacak. Siz almadığınızda ise çöpe atılacak, verilen emek zayi olacak. Bu taleple gelen kişi ya bunun farkında değil, ya harcadığımız emeğe saygı duymuyor, ya da bu emeğin ücretini verecek kadar parası yok.  Yine benim görüşüme göre, gerçekten ciddi bir alıcı, ön ödeme yapar, her ne alıyor olursa olsun… Ben şahsen evime boya yaptırıyor dahi olsam, bir ön ödeme yaparak işi başlatırım. Sonucu işin başında görmemiş olsam bile…

3. Tasarım bir sürecin meyvesidir.

İyi bir tasarımın hangi aşamalaradan geçerek olgunlaştığını bilmeyen, ünvanları şaşalı pazarlama guruları(!), size çok fazla uğraşmadan birşeyler yapmanızı isterler. Halbuki, “konsept tasarım” oluşuncaya kadar, bir çok araştırma, toplantı ve çalışma yapmak gerekir. Örneğin biz her işe başlamadan önce, müşteri toplantıları ile onu anlarız, sektör ve rakip araştırması yaparız, bilgi mimarisi çalışması yaparız… Tüm bunlardan elde ettiğimiz çıktıları müşlterimize onaylatarak, konsept tasarım çalışmasına başlarız. Konsept tasarım çıktısı işte tüm bu sürecin bir meyvesi, tasarım çalışmasının en katma değerli çıktısıdır. 1 sayfa bile olsa…

4. Nereye gideceğini bilmiyorsan, hangi yoldan gittiğinin ne önemi var?

“Alice Harikalar Diyarında” yı okuyanınız vardır. Alice bir yol ayrımına gelir ve yolun başındaki tavşana sorar;

Alice: “Hangi yoldan gideyim?”
Tavşan : “Nereye gideceğini bilmiyorsan, hangi yoldan gittiğinin ne önemi var?”

Çoğu zaman bu taleple gelen şirket veya kişilere hep bu gözle bakarım: Nasıl değerlendireceğini, ne soracağını bilmiyor! Öyle ya, hiç bilmedi bir alanda satın alma yapıyor. Soracağı sorusu olmayanın da, ne isteyeceğinin ne önemi var 🙂 Ama bir şeyler sormak, bir şeyler istemek zorunda…

Halbuki, hizmet alacağınız ajansa dair, o kadar çok mantıklı soru (değerleme kriteri) var ki…

  • Ajansın geçmiş işleri, bu işlerdeki görsel kalite, kullanılabilirlik, teknik sorunların olup olmaması, hızı vb…
  • Ajansın hangi teknolojileri, hangi CMS’i kullandığı, buna dair demo ekranlar…
  • Ajansın müşterilerinin, ajans hakkındaki görüşleri
  • Ajansın varsa almış olduğu yerel ve uluslararası ödüller

Daha bu listeyi ana başlıklar ve alt başlıklar halinde uzatabilirim. Sizce bu maddelerdeki sorulara verilen cevaplar, değerlendirme kriteri olarak yeterli değil mi?

5. Ben risk alamam!

Bir satın alma yapıyorsunuz ve her satın alma işinde olduğu gibi bir risk (memnun olmama riski) üstleniyorsunuz. Bir yazıcı alırken, bir malzeme alırken, bir hizmet alırken hep %100 menuniyetimiz konusunda bir risk taşıyoruz. Bu riski azlatmak adına araştırıyoruz, çeşitli alternatifleri değerlendiriyoruz, farklı teklifler alıyoruz ve farklı satıcıları dinliyoruz. Peki bu hizmet alımında (web tasarım işinde) bu riski sıfırlama çabası neden? Diğer aldığın tüm hizmetlerde, bu riski bir şekilde üstlenirken, bu iş için bu garanticiliğinin sebebi ne? Ve son olarak, bu risk ise eğer, bu riski üstlenmesi gereken kim?

6. Ama demo yapan ajanslar var.

Evet var olduğunu biliyoruz. Tıpkı naylon fatura kesen şirketler olduğu gibi, tıpkı emniyet şeridini kullanmayı kendine hak gören kişiler olduğu gibi, tıpkı… Her sektörde iyi ve kötü örnekler var. Bunların varlığı, bizim önermemize bir halel (halel; zarara uğratmak) getirmez. Ayrıca, işinin daha henüz başında, kendini ispat etmeye çalışan ajans / kişiler geçici olarak bu yolu tercih edebilir. Genellikle de bu yaklaşımı, bazı ulusal markaları portföyüne katmaya çalışan ajanslarda gözlemliyorum. Bu büyük(!) şirketlerdeki pazarlama guruları(!) da bunu kullanmayı gayet iyi biliyor. Sonuçta olan tüm sektöre oluyor.

7. Sadece fikir istiyoruz 🙂

Literatüre son zamanlarda giren, daha masummuş görünen ancak aslında aynı familyada sınıflandırabileceğimiz şark kurnazlığı: “Biz sadece fikir istiyoruz”, “Biz sizin bakış açınızı merak ediyoruz” cular… Evet demo çalışmasına göre çok daha kapsamı az olabilir. Ancak özü itibatri ile benzeşen bir yaklaşım. Bu konuda evet diyen ajansa diyeceğim bir söz yok,kendi tercihleridir ve olabilir… Ancak ben bu yaklaşımı doğru bulmuyorum. En değerli şeyin fikir olduğunu, fikirlerin ve yaklaşımın, yapılacak işin ana fikri olduğunu düşündüğümüzde, bunun da bir tür bedavacılık, bir tür şark kurnazlığı olduğunu düşünüyorum. Ajansın yaklaşımını nasıl mı anlayacak müşteri? Çok basit, daha önce yapılanlar, başarı hikayeleri, daha sonra yapılacaklara en güzel kanıtdır. Bunu talep edene de biz seve seve anlatıyoruz zaten. Konuyu Ziya Paşa’nın meşhur sözü ile bitirelim: “Ayinesi iştir kişinin lafa bakılmaz

Sonuç

Özetle, bir çok sektör kuruluşuna göre müşterinin demo isteği emek hırsızlığı olarak düşünülmektedir. Örneğin Interact’ın tüzüğünde bu isteğe karşı ajansların kesin bir dille red cevabı vermesi isteniyor : “Sektörün temel çıktılarından biri olan yaratıcı tasarım ve düşünceyeyi zedeleyici davranışlardan kaçınır, bu doğrultuda gelebilecek olumsuz taleplerin (örn. kurumsal web sitesi ve portal projeleri için ücretsiz tasarım sunumları) sektöre ve reklamverenlere verdiği zararlar konusunda hem çalışanlarını hem de iş ilişkisi içerisinde bulunduğu kurumları bilgilendirirler.

Tüm bunlara bakıldığında bizim gibi tasarım firmaları için demo talepleri, maalesef geri çevrilmesi elzem talepler oluyor. Bu tip taleplere bakış açımız ise, kötü niyet demek istemiyorum ancak en hafif tabiri ile “iş bilmezlik” veya “şark kurnazlığı” olarak görüyoruz…

Ve bu tip talepleri kimden gelirse gelsin red ediyoruz. Kendimize güvenmediğimizden değil, kendi işimize duyduğumuz saygıdan ötürü…

Tavsiye

Yazımın sonunda hem ajanslar hem de bu tip taleple ajansın karşısına dikilen markalar için tavsiyelerim var.

Ajanslar için;

Yanlış bir yoldan doğru istikamete gidilmez. Demo ile aldığınız bir işten (alsanız bile) hayır gelmez. Bunu bir çok kez tecrübe ettim geçmişte. Bir defa, demo isteyen şirket gayri ciddi olduğunu daha en baştan belli ediyor. Gerçek satın alma yapacak kişiye artık attığı mailden, telefon görüşmesinden tanıyorum. Ve bu tecrübeme dayanarak bunu söylüyorum.

Müsadenizle bir anımı anlatacağım: “Ajansı kurduğumuz ilk günlerde, sigorta sektöründen ulusal bir firmanın bilgi işlem yetkilisi bize aradı ve demo istedi. Finans sektöründe hiç referansımız yoktu ve bahsi geçen firma tanınmış bir fimaydı. Bu işi alırsak referanslarımızda en üste yazabileceğimiz bir müşteri idi ve biz de tasarım gücümüze fazlası ile güveniyorduk. Ortağımın da onayı ile kabul ettik. Elbette tasarım kısa sürede bitmedi ve işi alabilme hevesiyle özenle bir demo hazırladık. Demo dediğime bakmayın, aslında bir işi almışızcasına çalıştık. Firma yetkilisine tasarımları yolladım ama bir süre cevap alamadım. Bu çalışmayı yapıp cevap alamamak beni çok kızdırmıştı, ısrarla aradım. Cepten ulaşamasamda, şirket telefonundan bir türlü ulaşabildim. Aldığım cevap beni hayertelere düşürmüştü. “Yöneticime sundum ama şimdilik yeni bir web sitesi yapmamaya karar verdik! Yani biz daha kararı bile net verilmemiş bir şeyin peşinde koşmuştuk. Belki de yöneticisine yaranmak isteyen bir iş bilmeze kanmıştık.”

Ajanslar için bir atasözü (teşbihte hata olmaz) ile özetliyorum durumu:  “İnsan eşek olunca semer vuran çok olur“. Aman ha ben zamanında ettim, siz etmeyin!

Şirketler için (democular);

Eğer bir ajanstan bu tip ücretsiz bir çalışma istiyorsanız, yukarıdaki gerekçelerden ötürü o kişilerin emeklerini gasp ettiğinizi unutmayın. Mutlaka bunu yapmak istiyorsanız bir konkur açın. Konkur kurallarına (*) riayet edin ve katılımcılara saygı duyun. Katılımcıların her birine ödeme yapın.

(*) Konkurda dikkat edilmesi gerekenler: Konkura uzun bir listede katılımcı davet etmeyin, kısa bir liste oluşturun. (Örneğin 3 firma). Bu firmaların her birine katılımcı sayısını şeffaf biçimde bildirin. Mümkünse katılımcıların adını vererek… Konkur için beklentilerinizi ve detaylı briefi iletin. Mümkünse yazılı olarak. Konkur sonudaki değerlendirmede, puantajın nasıl yapılacağını (fiyat teklifi, referanslar, demo tasarımın, vb… katkı oranları) detaylıca iletin. Ve herşeyden önemlisi tüm katılıcılara katılım ücretini (tasarımı kabul edilmese dahi) ödeyin. Ödenecek ücret o iş için belirlenen piyasa değerinin en az yarısı olsun.

Böylece siz de gerçekten büyüklüğünüzü belli etmiş, iyi bir iş veren markası olma yolunda adım atmış olacaksınız.

Kaynak: https://www.mediaclick.com.tr/tr/blog/web-tasarim-firmalari-ndan-demo-istemek-gercekten-masum-bir-istek-mi

Veri Avcılığı ve Reklam Profillemesi

Çoğumuz sosyal medya mecralarının reklam hedeflemeleri konusunda hayretler içerisinde kalırız. Tam da ihtiyacım olan ürünün reklamı nasıl da karşıma çıktı? Hem de tam zamanında! Bu büyük ölçüde yüksek reklam teknolojilerine dayansa da, bunun bir de farklı bir yönü var. Verilerimiz yüksek teknoloji ile işleniyor, saklanıyor ve daha kötüsü elden ele dolaşıyor! Bu verilerin kirli kullanımın tek yönü bu (verilerin hukuk dışı dolaşımı) değil ancak diğer kullanımı için bir başka yazının konusu olacak.

Bunların bir kısmı kanuni sınırlar içinde olsa da, büyük bölümü bu sınırları zorluyor. Örneğin; Amerika’daki seçimlerde Facebook’un neler yaptığı (Yazının devamında okuyacaksınız)…

Algoritmik Profilleme

Adam, mağazadan kızına gönderilen broşürler ve hediye kuponlarıyla adeta deliye dönmüştü, çünkü gelen şeyler hamilelikle ilgiliydi. Oysa kızı daha liseye gidiyordu. Değil hamile olması, mağazanın bu ürünleriyle ilgilenmesi bile imkansızdı. Soluğu doğruca mağazada aldı. Mağaza müdürünü bulup, “kızımı hamileliğe mi teşvik ediyorsunuz, o daha liseye gidiyor” diye bağırdı ve ortalığı birbirine katarak evine döndü. Ancak birkaç gün sonra aynı müdürü arayıp “kızım hamileymiş, size bir özür borçluyum” demek zorunda kalmıştı.

Peki ama mağaza, kızın sadece kendisinin bildiği bu özel bilgiye nasıl ulaşmıştı? Bu sorunun cevabı, çoğu kişi tarafından bilinmeyen, ancak büyük bir sektör haline gelmiş olan gözetleme ekonomisinde yatıyor. Mağaza, müşteri profillerini çıkarmak için özel analizler yapıyordu. Bu analizlerden biri de hamilelik tahmin algoritmasıydı. Algoritma, hamile kadınların özellikle hamileliğin ikinci üç ayından itibaren magnezyum ve çinko içerikli vitamin ürünlerini aldığını, kokusuz losyonlar tercih ettiğini belirlemişti. Bu bilgileri kredi kartı bilgileriyle eşleştiren algoritma, bir kadının hamile olup olmadığını yüksek bir oranla belirleyebiliyordu. Kızın hamile olduğunu da bu şekilde belirlemişti.

Amerika’daki Target isimli bu mağaza 2013’de hacklendi ve 110 milyon müşterisinin verisi çalındı. Kapısına bırakılan satış broşüründeki notu gören Mike’ın canı oldukça sıkılmıştı, çünkü üzerinde “Mike Seay, kızı trafik kazasında öldü” yazıyordu. Kızı gerçekten de geçen yıl geçirdiği bir trafik kazası sonucu genç yaşta ölmüştü. Ancak firma bunu nasıl bilebilirdi? Oysa ofis malzemeleri satan o firmaya sadece bir defa gitmiş ve yazıcısı için kağıt almıştı. Firmayı arayıp şikayet ettiğinde yetkili durumu inkar etti.Ancak olay medyaya taşınınca firma ‘bizden kaynaklanmayan bir nedenle oluşan bu hatadan dolayı özür dileriz’ demekle yetindi.

Acxiom, Epsilon, RapLeaf, Flurry, BlueKai… Bunlar muhtemelen çoğunuzun ismini duymadığı şirketler. Yüz milyarlarca dolarlık gözetleme sektörünün arkasındaki bu veri simsarlarının yaptığı iş; verilerimizi toplamak, analiz etmek ve reklamcılara ya da pazarlamacılara satmak.

Hangi verileri topluyorlar derseniz, bir kişiye dair ulaşabildikleri ne kadar veri varsa hepsini. Bu verileri kişilerin online aktivitelerinden bankalara, kredi kartı hareketlerinden kullandıkları mobil operatörlere ya da üye oldukları yerlere kadar pek çok yerden topluyorlar.

Reklam Şirketleri Verilerinizin Peşinde

Bu firmalardan mesela Acxiom’un arşivinde, tüm dünyadan 700 milyondan fazla kişinin bilgisi var ve her kişiye 13 haneli bir kod atanmış durumda. Bu kodlar, her biri farklı bir profil içeren 70 kümeden birine atanıyor ve kişi o profille tanımlanıyor. (Bilim kurgu filmi gibi?) Mesela 56 nolu kümedekiler; “30-35 yaş aralığında, üniversite mezunu, boşanmış, 1 ya da 2 çocuğu olan, orta düzey geliri olan, kirada oturan erkekler” gibi. Firma bu bilgileri olduğu gibi satabiliyor ya da kategoriyi daha da daraltmak için başka bir firmaya verebiliyor. Bu durumda diğer firma, aldığı bilgilere ek olarak; “kamuda çalışanlar”, “babası sağ olanlar”, “şu lokasyonda oturanlar” ya da “alkole düşkün olanlar” gibi daha da detaya inebiliyor. Mesela “kanser hastası olanlar”, “HIV virüsü taşıyanlar”, “X ameliyatı olanlar” ya da “cinsel saldırıya uğrayanlar” gibi. Büyük veri simsarlarından MEDBASE200 isimli şirket, bu bilgileri çok ucuz bir fiyata (1000 kişi için 79$) isteyen ilaç firmalarına satıyor.

Veri Simsarları ve Kirli Bağlantıları

Veri simsarlarının topladığı veriler pek çok amaç için kullanılabiliyor. Bunlardan gün yüzüne çıkan en meşhur örnek, çoğu kişinin en azından kısmen bildiği Facebook-Cambridge Analytica (CA) skandalı. CA da veri simsarlarından veriyi alıp işleyen şirketlerden biri. Olayı kısaca hatırlatalım. Amerikan seçimlerinde Trump lehine çalışan CA firması, milyonlarca Amerikalı seçmeni yukarıdaki gibi profillere ayırmış ve her bir profile Facebook’ta gösterilmek üzere özel içerikli gösterimler hazırlamıştı. Mesela beyazların olduğu profil grubuna Meksikalı göçmenlerin karıştığı bir olay gösteriliyor, ardından Trump’ın göçmen karşıtı vaatleri ekrana getiriliyordu. İşsiz gençlerin olduğu gruba ise Trump’ın ekonomi vaatleri ve gençlere yönelik sözleri hatırlatılıyordu. Veri simsarlarının topladığı verilerin önemli bir kısmı, bedava diye düşünüp telefona kurduğumuz uygulamalardan geliyor.

Veriler Nasıl Toplanıyor?

Mesela Angry Birds, Candy Crush, Fruit Ninja gibi ücretsiz popüler oyunlar neden sizden lokasyona ve temel bilgilere erişim izni ister? Milyonlarca kişinin oynadığı bu oyunları yazan firmalar, nasıl para kazanıyor? Borsadan mı? Ya da neden Google, yıllarca üzerinde çalıştığı onlarca uygulamayı hiç para almadan herkese bedava dağıtıyor? Peki ya Twitter, Facebook, Instagram, Snapchat ve diğer uygulamalar? Facebook’un, hiçbir geliri olmayan Instagram’ı, 2012 yılında 1 milyar $ gibi oldukça yüksek bir ücret ödeyerek satın almasının nedeni neydi? Instagram’ın doğa üstü güçlere sahip(!) toplam 13 çalışanı mı, yoksa çok süper (!) bir resim paylaşma uygulaması mı? Bu soruların cevabı aslında açık: Ürün onlar değil, sizsiniz. Firmalar geliştirdiği uygulamalardan değil, onları kullanan insanlardan para kazanıyor. Verilere göre, Twitter’da bir kişinin değeri 48$, Facebook’ta 253$, Google’da 359$, Amazon’da ise 1793$ ediyor. Bir firmanın envanterinde ne kadar çok kullanıcı varsa o kadar çok veri var demektir. Bizlerin kişisel verileri de, firmalar için tekrar tekrar satılacak reklam kaynağı demektir. Bizim paylaştığımız verileri satarak, Google dünyanın en büyük 2. firması haline geldi. “Facebook kullanmıyorum, kapattım ya da gizlilik ayarlarımı en üst düzeye getirdim” diyerek kendinizi rahatlatan bir açıklama yapabilirsiniz ancak bilmediğiniz bir şey var; Facebook, hesabınız olmasa bile reklam ortakları sayesinde sizi izliyor. Girdiğiniz bir sitede Facebook’un o meşhur “beğen” tuşunun olması yeterli. Hesabınızın olup olmaması, o tuşa basıp basmamanız önemli değil, kayıt altındasınız. Hatta o sitede “beğen” tuşu da olmayabilir, veri simsarları vasıtasıyla ne yaptığınızı yine takip ediyor. Benzer şekilde Google’ın Gmail’ini de kullanmıyorum diyebilirsiniz ancak yine bir şey fark etmiyor. Eğer Gmail hesabı olan birine e-mail attıysanız, bu Google’ın sizin hesabınızı mercek altına alması için yeterli. Çünkü Gmail lisans anlaşmasına göre Google’ın buna hakkı var. Google, hem kendi ürünleri (Gmail, Google Docs, Google Drive, Haritalar), hem satın aldığı firmalar (Youtube gibi), hem de veri simsarları vasıtasıyla bizi bizden daha iyi tanıyor. Google’ın CEO’su şöyle demişti: “Şu an nerede olduğunuzu ve az çok ne düşündüğünüzü biliyoruz.” Google ve Facebook bu sektörün en büyük oyuncuları ancak bizi gözetleyerek verilerimizi alan, analiz ederek ya da etmeyerek satan Twitter, Linkedln, Pinterest, Snapchat ve Foursquare gibi irili ufaklı binlerce firma var daha var.

Bedava En Pahalıdır !

Bu firmalara “konum” bilgisine erişmek için izin vermek bile çok şey ifade ediyor. Çünkü konum bilgisi sayesinde sadece bugün nerede olduğunuzu bilmiyorlar, 1 ay önce nerede olduğunuzu da biliyorlar. Daha da önemlisi yarın nerede olacağınızı da biliyorlar. Sadece bu kadar mı? Kişinin daha önce gitmediği halde birden rakip firmanın binasına gitmesi ve ilerleyen günlerde o firmadan birileriyle bir kafede olması, iş değişikliği hakkında o firmalara çok şey söyler. Bir kadının kadın doğum uzmanına gitmesi, reklamcılar için standart bir konum verisidir. Ancak sonraki süreçte o kadının bebek ürünleri satan mağazaları ziyaret etmesi reklamcılar açısından değerli bir veridir çünkü artık dikkatlerini hamilelik üzerine yoğunlaştırırlar. Tüm bu olanların nedeni bedava diye bize sunulan uygulamalar, bir şey olmaz diye internete bıraktığımız bilgiler ve buralarda paylaştığımız bilgiler… Ve tüm bu olanlardan şikayet etmeye hakkımız yok, çünkü daha en başta “Hükümleri ve koşulları okudum, kabul ediyorum” dedik. Bizler sanal dünya için kullanıcı değil, ürünün kendisiyiz.Bize dair bu verileri kullanmak isteyenler sadece reklam firmaları değil. Kötü niyetli kişiler, hackerlar ya da organizasyonlar da var. Hayattaki en pahalı şeyler bedavadır.Bir ürüne para ödemiyorsanız ürün sizsinizdir.

 

Kaynaklar;

-Geleceğin Suçları
-Data and Goliath
-Dragnet Surveillance Nation: How Data Brokers Sold Out America